Eski devletler ve imparatorluklar

Eski devletler ve imparatorluklar


Uygarlık
kavramının bizde çağrıştırdığı düşünce, teknoloji alanındaki yaratıcılıktır.Bu
nedenle eski uygarlıklardan söz ederken onların yaratıcılık özelliğinden yoksun
olduklarını görme eğilimimiz vardır.Buna bağlı olarak durgun toplumlar
olduklarını düşünebiliriz.Ancak kaba taslak bir tarih incelemesi bile bunun pek
doğru olmadığını ortaya çıkarır.Daha işin başında gözümüze çarpan en büyük
özellik,geçmişteki uygarlıkların siyasal devlet örgütüne dayanmış
olmasıdır.Böyle bir örgütlenmenin temelinde çeşitli sosyal ve ekonomik kurumlar
olması gerektiğine göre,eski uygarlıkların hiç te küçümsenmeyecek işleri
başarmış olduklarını anlarız.
*
Eski uygarlıklar zaman süreci içinde
birçok siyasal ideoloji oluşturmuşlardır.Toplumların her türlü yaşam alanını
kapsayacak biçimde toplumsal kurumlar ve bunların örgütlenme biçimleri yer
almıştır.Hem ideoloji hem de toplumsal kurumların örgütlenme biçimleri oldukça
kapsamlıdır.
Yönetim biçimleri totaliter veya o günkü şartlar çerçevesinde
demokratik tarzdaydı.Devler işlerinin yürütülmesi için zaman zaman aşırıya kaçan
bürokrasileri vardı.Sınıf veya kast sistemleri toplumun temelini
oluşturuyordu.
Eski uygarlıklardaki kentler, günümüzdekilerden hem işlevleri
yönünden hem de nitelikleri bakımından oldukça farklı özellikler gösterir.O
dönemdeki kentllerin birkaçı hariç hepsi çok küçüktü.Bazısı kent devlet şeklinde
örgütlenmişti ve nufuslarının büyük bölümünü köylüler oluşturuyordu.Eski Mısır
ve Amerika toplumlarındaki kentler daha da değişik özelliktedir.Buralarda
memur,rahip ve zanaatçılar yerleşmişti,dolayısı ile kentler küçük tören merkezi
konumundaydılar.Eski toplumların başlıca geçim kaynağı tarım olduğu için tarımla
uğraşanların kurdukları kentler elbette sanayi,ticaret ve mali faaliyetlerin
yürütüldüğü merkezler olamazdı.İnka’larda olduğu gibi bazı kentler de
bugünkülere benzer şekilde siyasal yönetim merkezleriydi.
*
Eski
uygarlıklardaki toplumsal kurumların örgütlenme biçimlerinden birisi de yerel
yönetimler ve profesyonel ordulardır.Özellikle imparatorluklarda tüm toplumu
teşkil eden halklar arasında kültürel farklılıklar olduğu için ve topraklar bir
hayli geniş yer kapladığından profesyonel ordu gereksinimi en yüksek
noktadaydı.Savunma ve fetih için olduğu kadar iç düzenin korunması için de
gerekliydi.Bu konudaki en önemli örneği Roma İmparatorluğunda
görüyoruz.Romalılar,değişik bölgeler ve bağımlı krallıklarda bulunan çeşitli
halkları bir arada tutma başarısı göstermişlerdir.Bu başarılarının temelinde
askerlerine kollektif bir kişilik kazandırmaları olmuştur.Ordular önemli
kaynakların kontrolunu yaparlarken bir taraftan da ulaşım yollarını
geliştiriyorlardı.
Nüfus sayımı eski devletlerin önemli bir özelliği
olmuştur.Devletin toplayacağı vergi ancak bu yolla belirlenirdi.Vergilendirme
şekli ise kişilerin emeğini kullanmak veya tarımsal ürünlerden pay
almaktı.
Eski dönemlerde bilim adamları devlet tarafından desteklenmek
durumundaydılar.Zira planlama ve yönetim işleri için bilimsel yöntem
gerekir.Eski Mısırlıların 365 günlük takvimi bulmaları ve Nil nehrinin taşkınlık
dönemlerini takip yıldızları gözlemlemek sayesindedir.
Eski uygarlıklardaki
toplumsal kurumların örgütlenme biçimlerine verilecek diğer örnekler arasında
mahkemeleri,site denetçilerini ve dinsel kurumları sayabiliriz.
*
Sümer ve
Akad gibi devletlerin nüfusları ve yerleşim alanları oldukça küçüktü.Yönetim
tarzı teokratikti ve idareyi rahipler yürütüyordu.Rahip-kral denilen bu tip
devletlerde din adamları insanlar ile tanrı arasında aracılık görevini
üstlenmişlerdi.O günlerin inanışını kabullenen halk,zor kullanmaya gerek
kalmadan topluma yararlı olan dinsel görev ve törenlerde bir araya
gelirdi.İnsanların devlete bağlılığı ve hizmeti bu şekilde güvence altına
alınırdı.Sosyal ve ekonomik yönden güç kazanan kişilerin ordu liderliğini ele
geçirmesi ile sivil yönetim etkili olmaya başladı.Bu sivil kişiler,yani rahip
olmayanlar ordularını beslemek ve onların donanımını sağlamak için gerekli
kaynakları da kontrolleri altına aldılar.Askeri yayılma da bu şekilde başlamış
oldu.Asur,Hitit,Mısır ve Pers gibi ilk imparatorluklar,fetih yoluyla
birleştirilmiş tek tek devletlerdi.
*
Çok güçlü görünmelerine rağmen eski
imparatorlukların çok önemli zaafları,toplumların birliğinin zayıflığı
idi.İmparatorluk yönetimi konusunda henüz deneyim yoktu, imparatorluk kültürü
yetersizdi.Bu nedenle yapılan fetihler,çok derin olan etnik ve bölgesel
farklılıkları ortadan kaldıramadı veya ayırımları törpülüyemedi.Diğer taraftan
bu tip imparatorlukların oluşturdukları siyasal örgütlerin merkezi hükümetlere
karşı bağlılığı sağlanamıyordu.O günün şartları gereğince ulaşım ve haberleşme
çok sınırlı olduğu için merkezi hükümet, çekirdek diyebileceğimiz dar bir alanda
bulunuyor,bu alan dışındaki bağımlı bölgelerin yönetimi yerel yöneticilere
bırakılıyordu.Bu yöneticiler kendi bölgelerine ait geliri gene kendileri
topluyor,ordularını kendi denetimlerine aldıkları zaman merkeze kolayca baş
kaldırabiliyorlardı.Böyle kopmalar sonucu imparatorluk zayıflıyor,komşu
devletler veya göçebe kabilelerin saldırıları karşısında dağılıp
gidiyordu.
*
Eski hükümdarların merkezi bürokrasiyi geliştirmeleri ve
süreç içinde oluşacak dağılmaları önlemek için çözümler üretmesi
gerekiyordu.Yerel yöneticilerin sık sık değiştirilmesi,onlarla hükümdar ailesi
arasında evlilik bağları kurulması gibi çareler bulundu.Ayrıca görevlilerin
bağlılığını güvence altına almak için onların akrabalarından bazılarının
merkezde rehin tutulması gibi kurnazlıklar uygulandı.Zaman geçtikçe yerel
yönetimleri denetim altında tutma yöntemleri bir hayli genişledi.Etkili bir
casusluk sistemi kuruldu.Siyasal destek verme karşılığında tüccarlara,kentlere
ve din adamlarına ayrıcalıklar tanındı.Yolların,kanalların,ha berleşme
sistemlerinin ve gemiciliğin geliştirilmesi hızlandı.Ama tarihin gelişim süreci
içinde toplumların geçireceği dönüşümler karşısında bu çareler de yetersiz
kalmaya mahkumdu.
KAYNAK:
The Joy of Knowledge
Encyclopaedia